Mediacja (łac. mediare – być w środku) to nowoczesne i skuteczne postępowanie, w którym strony dobrowolnie i aktywnie uczestniczą w rozwiązywaniu sporu przy pomocy osoby trzeciej – bezstronnego mediatora.
Kompetentny mediator wykorzystując wiedzę z zakresu komunikacji między ludźmi i psychologii konfliktu, a także znajomość prawa pomaga zwaśnionym stronom w osiągnięciu porozumienia i zawarciu ugody.
Celem mediacji nie jest ustalenie, kto ma rację, lecz jakie są interesy i potrzeby stron oraz trwała likwidacja konfliktu poprzez wypracowanie rozwiązania możliwego do zaakceptowania przez obie strony.
Mediacja może się odbyć na podstawie umowy z mediatorem (mediacja umowna), albo na skutek postanowienia sądu, kierującego sprawę do mediacji (mediacja sądowa).
W drodze mediacji mogą być rozpatrywane wszelkie sprawy cywilne , które mogą być rozstrzygane w drodze ugody zawartej przed sądem.
Ugoda zawarta przed mediatorem ma moc ugody zawartej przed sądem, po zatwierdzeniu przez sąd podlega wykonaniu w drodze egzekucji. Wszczęcie postępowania mediacyjnego przerywa bieg przedawnienia.
Postępowanie mini-trial jest taką formą mediacji, w której strony będące w sporze, ich doradcy oraz eksperci spotykają się z neutralnym i kompetentnym mediatorem w celu rozwiązania sporu.

■ dobrowolność
Wniosek o mediację jest pierwszym gestem strony w kierunku porozumienia się z drugą stroną sporu. Mediacja jest możliwa jednak, tylko za zgodą obu stron sporu. Strony mogą na każdym etapie odstąpić od udziału w mediacji.

■ własność konfliktu stron
Mediator nie wydaje arbitralnych rozstrzygnięć, a jedynie pomaga stronom w komunikacji i osiągnięciu porozumienia. Każda ze stron ma możliwość samodzielnego podejmowania decyzji i zachowuje pełną kontrolę nad wynikiem postępowania.

■ poufność
Mediacja jest poufna, wszystko pozostaje między stronami. Mediator oraz strony zachowują tajemnicę z przebiegu mediacji.
Z przebiegu mediacji mediator robi notatki, które niszczy na koniec postępowania.

■ nieformalność postępowania
Mediacja odbywa się poza sądem w atmosferze prywatności i pozwala na zachowanie godności oraz na otwartość i szczerość wypowiedzi. W razie potrzeby strony kontaktują się ze sobą tylko poprzez mediatora.
Mediacja koncentruje się na tym jakie są interesy stron i co każda ze stron uważa za sprawiedliwe, nie zaś na dokładnej interpretacji treści przepisów prawnych.

■ szybkość postępowania
Proces mediacji daje stronom możliwość szybkiego zakończenia sporu. W mediacji nie chodzi bowiem o utarczki prawne, manipulacje i zniszczenie przeciwnika, lecz o szczerą rozmowę.
Dobra mediacja, która jest prowadzona przez kompetentnego mediatora może zakończyć się w trakcie jednego posiedzenia, czasem kilku dni.

■ niskie koszty
Koszty mediacji są wielokrotnie niższe niż koszty postępowania sądowego.
W umowie o mediację strony z mediatorem ustalają wysokość kosztów. W mediacji, do której skierował strony sąd, koszty mediacji będą wchodzić w skład kosztów procesu i ich zasady określa rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości.
Jeżeli ugodę zawarto przed mediatorem w toku sprawy sądowej, sąd zwraca powodowi ¾ uiszczonego wpisu.

■ satysfakcja dla obu stron konfliktu
Strony stosują się do przyjętych ustaleń, ponieważ same te ustalenia uzgodniły.
Wynikiem mediacji jest satysfakcja dla obu stron, która pomaga w dalszych kontaktach między stronami. Jest to szczególnie cenne w takich kontaktach, które są lub powinny być utrzymywane w przyszłości (np. byłych małżonków, sąsiadów, kontrahentów, pracodawcy i pracownika).

■ skuteczność
W historii mediacja skutecznie służyła w rozwiązywaniu konfliktów międzynarodowych.
Współcześnie pojawiła się jako ”lek” na przeciążony system wymiaru sprawiedliwości, jego formalizm, przewlekłość i wysokie koszty.
Sukcesy mediacji potwierdzają wszystkie statystyki z jej zastosowania w USA, Kanadzie, Unii Europejskiej oraz wielu innych krajach. Wskazują one bowiem, że poprzez mediację da się rozwiązać ok. 70-80% konfliktów, a mediacje są udane w 60% do 80% przypadków.

Rola mediatora

Osoba mediatora ma kluczowe znaczenie dla przebiegu mediacji.

Mediator nie rozstrzyga sporu, ale jako neutralna i bezstronna osoba trzecia, pomaga stronom we właściwej komunikacji oraz osiągnięciu porozumienia i zawarciu ugody.

Podstawowym wymaganiem stawianym mediatorowi jest nie szkodzić (“primum non nocere”). Rola mediatora nie jest łatwa. Musi być zatem kompetentny i odbyć stosowne szkolenia.

Profesjonalizm mediatora to znajomość rzemiosła mediacji – psychologii konfliktu, prawidłowej komunikacji interpersonalnej, zasad oraz procedur negocjacji i mediacji, a także podstaw prawnych mediacji.

Mediator nadaje właściwy klimat mediacji i kontaktom między stronami. Szanuje ludzi oraz ma respekt dla ich spraw i wartości, a także daje stronom - otuchę, nadzieję i wsparcie.

W trakcie mediacji mediator łagodzi napięcia między stronami, ułatwia im rozmowy, zadaje pytania w celu rozpoznania źródła konfliktu oraz kreatywnie zachęca strony do poszukiwania rozwiązań sporu, a także służy swoją wiedzą przy zawieraniu ugody.

Zadaniem mediatora jest przywrócenie zakłóconych relacji między zwaśnionymi stronami sporu i usprawnienie ich wzajemnego rozumienia się oraz pomoc w skutecznej realizacji ich własnych interesów poprzez wypracowanie porozumienia satysfakcjonującego obie strony konfliktu.

Przebieg postępowania mediacyjnego

Na mediatorze spoczywają wszystkie obowiązki związane ze sprawną organizacją i kierowaniem postępowaniem mediacyjnym, które składa się z trzech faz.

Faza pierwsza - wszczęcie postępowania mediacyjnego
- złożenie wniosku o mediację przez stronę lub strony sporu (mediacja umowna)
- skierowanie mediacji przez sąd (mediacja sądowa),
- wyrażenie zgody na mediację przez wszystkie strony sporu,
- zawarcie umowy o mediacje przez strony z mediatorem,
- wyznaczenie przez mediatora terminu oraz miejsca mediacji.

Faza druga - sesja mediacyjna
- wystąpienie mediatora - wyjaśnienie stronom istoty i zasad mediacji,
- podanie przez mediatora żądań i oczekiwań stron,
- uzgodnienia proceduralne mediatora ze stronami,
- swobodna prezentacja przez strony własnego stanowiska w sporze,
- wzajemna konfrontacja stanowisk przez strony,
- przedstawienie przez mediatora diagnozy konfliktu i interesów stron,
- rozmowy na osobności mediatora ze stronami,
- kreatywna pomoc mediatora stronom w negocjowaniu rozwiązań sporu.

Faza trzecia – uzgodnienia końcowe
- wybór rozwiązania możliwego do zaakceptowania dla obu stron,
- przygotowanie przez strony projektu ugody przy pomocy mediatora,
- sprawdzenie przez mediatora zgodności z prawem ugody,
- sporządzenie protokołu z mediacji przez mediatora (mediacja sądowa),
- podpisanie ugody przez strony sporu.

Doświadczenia w stosowaniu alternatywnych metod rozwiązywania sporów.

W latach siedemdziesiątych gospodarce i wymiarowi sprawiedliwości USA groził paraliż. Wieloletnie oczekiwanie na wyroki w sądach, ich przewlekłe procedury i bardzo wysokie koszty stanowiły zagrożenie dla sprawnie funkcjonującego państwa.

Pilotażowo wprowadzono tzw. alternatywne metody rozwiązywania konfliktów, ADR-y (Alternative Dispution Resolution), odformalizowane procedury w których strona trzecia (ale nie sąd) pomaga stronom konfliktu w jego rozwiązaniu i zawarciu porozumienia. Rezultaty tych procedur okazały się tak skuteczne, że wprowadzono je do amerykańskiego wymiaru sprawiedliwości.

Wielu ekspertów uważa, że bez ADR-ów gospodarka amerykańska byłaby dziś sparaliżowana, bowiem obecnie ponad 90% sporów rozwiązuje się dzięki mediacjom i innym metodom rozwiązywania konfliktów. Ponad 2000 kancelarii prawniczych zobowiązało się do proponowania stronom mediacji. Firmy bardzo często zastrzegają w kontraktach i umowach o pracę tzw. klauzule mediacyjne - obowiązkowe procedury przed skierowaniem sprawy do sądu. Dzięki temu sądy są uwolnione od zalegających latami spraw.

Mediacje i inne pozasądowe metody rozwiązywania sporów od lat z powodzeniem funkcjonują także w Unii Europejskiej, która wydała kilka aktów prawnych zalecających krajom członkowskim wprowadzenie i promowanie mediacji.

Do polskiego wymiaru sprawiedliwości mediacje są wprowadzone od niedawna. Od 1997 r. funkcjonują w sprawach karnych, a od 10 grudnia 2005 r. w sprawach z zakresu prawa cywilnego, prawa gospodarczego, prawa rodzinnego i prawa pracy.

Według danych Banku Światowego Polska zajmuje dopiero 134 miejsce na liście czasu trwania procedury dochodzenia roszczeń, które średnio zajmuje w naszych sądach 1000 dni!

Mediacje powinny zatem również w naszym kraju przyczynić się do rozładowania “zakorkowanego” systemu sądownictwa oraz uwolnić sądy od zalegających latami spraw.

Sąd a pozasądowe metody rozwiązania sporów.

Uznaje się dotychczas, że rozstrzyganie konfliktów przez sąd jest jedynym i najlepszym rozwiązaniem. Czy to jest słuszne?

Sąd zajmuje się żądaniami stron i ocenia je na podstawie obowiązujących przepisów oraz w ramach przedstawionych przez strony dowodów.
Mediacja i inne pozasądowe  metody rozwiązywania sporów skupiają swoją uwagę, głównie na interesach stron, co każda ze stron uważa za sprawiedliwe, nie zaś na dokładnej interpretacji treści przepisów prawnych.

Poniżej przedstawiono porównanie cech postępowania sądowego i mediacji.

Jak wynika z porównania różnice między sądem a mediacją są bardzo  istotne.
Mediacja  jest  nowoczesną  metodą  rozwiązywania  sporów, ale  nie  panaceum 
na wszystkie spory.
Jednak, co najmniej kilkanaście procent spraw w polskich sądach, nadaje się
do mediacji, które mogą odciążyć sądy.

O mediacjach w prasie

- “POLITYKA” - Metoda: oddaj i przeproś.
- “GAZETA WYBORCZA” - Mediacja dobra na prawie wszystko.
- “POLITYKA” - Złote usta i żelazne nerwy.
- “GAZETA PRAWNA” - Dać szansę mediacji.